Vakanüvis, Yeşilçam’ın bilinmeyenlerini yazdı

---

Şu Yeşilçam dedikleri…

Vakanüvis

“Yeşilçam”, aslında bir sokak ismi fakat Türk sinemasının çok uzun ve kıymetli bir kısmına damgasını vuran bir tanım, bir kavramlaştırma, bir devir ve kesim ismi.

Bir yanda kendine has gelenekleri, iş pratikleri, yetersiz teknik donanımın mecburî kıldığı “buluşçu” tahlilleri, fedakârlık yüklü insan ilgileri öbür yanda da bölüm içi acımasız ayak oyunları ve daha birçok sert gerçekliğiyle “Yeşilçam Sineması”…

Dolayısıyla Yeşilçam’ın kurumsal hafızasında çok fazla sayıda renkli anı, anekdot, ayrıntı vb. mevcut.

Sistematik bir biçimde doküman ve anıların toplanmadığı alanda, geçtiğimiz aylarda vefat eden sinema muharriri Agâh Özgüç’ün ise hiç elbet özel bir yeri var. Yeşilçam’ın pek çok halini kaleme alan Agâh Özgüç; birden fazla büyük uzunluk, itibar yayın 20 civarındaki kitapla “Yeşilçam’ın hafızası”nın kaydını tutmuş bir isim. Onun çalışmalarından birisi olan, Horizon International tarafından yayımlanan “Türk Sinemasında İstanbul” isimli kitabında birbirinden değişik, renkli hatıra var. İşte onlardan bir demet…

Filiz Akın’ı, içinde sinema olmayan kamerayla kandırmışlar

Türk sinemasının karakteristik meselelerinden birisi, kesime yatırım yapılmamasıydı. Yapımcıların “star sistemi”ni benimsemeleri, bu nedenle de bir avuç “ünlü”ye büyük paralar verip, beşere ve alana yatırım yapmamaları Yeşilçam’da sık sık çaresizlikten kaynaklanan iş yapış biçimlerine yol açıyordu.

Sonraları “star sistemi”nin kıymetli isimlerinden biri haline gelecek olan oyuncu Filiz Akın da mesleğe başlarken, bu yoksunluklardan nasibini almıştı.

1962 yılında “Artist Dergisi”nin sinemaya istekli gençler ortasında düzenlediği yarışa katılanlardan birisi de Filiz Akın’dı. Direktör Memduh Ün ise ön elemeyi geçenlerle deneme çekimleri yapıyordu. Daha doğrusu “deneme çekimi yapıyormuş” üzere yapıyordu.

Zira “negatifler pahalı” olduğu için ham sinemalar çok dikkatli sarf ediliyordu. İşte Filiz Akın da bu tasarruflu kullanımdan ötürü deneme sineması çekilmeden sinemaya birinci adımını atmıştı.

“Vahşi Batı” nire, Yeşilçam nire?

Bir periyoda damgasını vuran “western” sinemaların çok değerli bir kısmı tam yerinde, ABD’de çekilmişti. Bir devir de ABD’li sinemacılarca İtalya’da daha ucuza çekilebiliyor diye “spaghetti western” diye anılan bu sinemaların, yani kovboy sinemalarının Yeşilçam’la ilgisi neydi? O denli ya, “Vahşi Batı” neresi, Beyoğlu Yeşilçam sokak neresiydi?

Nedeni kolaydı. Türk üretimciler, kovboy sinemalarının ilgi gördüğünü fark edince bu alana da yönelmişlerdi. Böylelikle Yeşilçam’da tam 61 kovboy sineması çekilmişti. 1960’lı yılların ikinci yarısında Türk sinemasındaki “kovboyculuk oynama” tam bir salgına dönüşmüştü. Hatta o kadar ki, kimi haberlerde, yorumlarda bu durum eleştirilmişti.

Mesela, 19 Mayıs 1967 tarihli Akşam Gazetesi, bir kovboy sineması çekimini eleştirel bir başlıkla vermişti:

“Türkiye Teksas Çayırı Değildir Beyler!”

Sütçü Beygiri”nden kovboy atı

Eleştirilse de bu furya yıllarca sürecekti. Yeşilçam’daki, mahrumiyetler içinde buluşçu fikirler ortaya koyma refleksi elbette bu sinemalarda de ortaya çıkmıştı. Kovboy sineması çekiyorsunuz? Atsız olur mu? Olmaz. Pekala, o kadar at nereden bulunacak? Yarışlara katılan atlar değerli, kiralamak ne mümkün. O halde gelsin “sütçü beygirleri”.

Yapımcılar, İstanbul sütçülerinden at kiralayıp, sinemalarda kullanıyorlardı. Sonra, düşük maliyetle görsel çeşitlilik sağlayabilmek için atları boyuyorlardı da. Bir sahnedeki siyah at, öteki bahisli bir sahnede “beyaz at” oluyordu. Alışılmış, prodüksüyon takımı o sahne çekilirken yağmur yağmasın diye dua ediyordu.

Bir seferinde da başrol oyuncusu Tamer Yiğit, sinema boyunca siyah kıyafetler, siyah aksesuarlar ve siyah bir atla sineması çekmiş, nihayet final sahnesine gelinmişti. Lakin siyah atın sahibi, bir işini münasebet göstererek atı alıp gitmişti. Aksilik, etrafta siyah bir at da bulunamamıştı. Bunun üzerine üretimci, “Getirin rastgele bir at, siyaha boyayın” demiş, takım de süratlice kırçıl renkli bir atı siyaha boyayıp çekim yapmıştı.

Son dakikalarda yağmurun başlaması ise grubu germişse de bir biçimde çekim tamamlanmıştı.

Akrep görünümlü hamamböcekleri

Mekanizması şemsiye telinden tahta “tüfekler”, oyuncak mantar tabancalar için imal edilen mantarlarla “kurşun”, sigara dumanından “dumanı tüten tabanca”, sigara külünden “patlayıcı efekti” üzere numaralarla bu sinemalar çekiliyordu.

Özellikle bol çatışmalı sinemalarda, kameranın görüş açısının dışındaki set çalışanları ve etraftan meraklılar, direktörün talimatıyla bol bol sigara içip, dumanını sahneye gerçek üflüyorlardı. Bu dumanlar bazen direkt sahnede kullanılıyor bazen de kurguda işlenerek ilgili kısma yerleştiriliyordu.

Cüneyt Arkın’ın başrolünü oynadığı bir kovboy sinemasında ise “akrep krizi” yaşanmıştı. Senaryoya nazaran, gözleri görmeyen Arkın bir kuyuya düşecek, kuyuda da akrepler etrafını saracaktı. Sonra akrepler yüzüne çıkacak ve Cüneyt Arkın’ın “gözleri açılacaktı.”

Cüneyt Arkın, “Değil dirisi, ölüsünü bile yüzüme sürmem” demişti. Hem aslında “sorun olmaz” dese bile o kadar akrep nasıl bulunacaktı?

Yeşilçam’ın böylesi meseleleri halletmesiyle ünlü bir ismine gitmişler, o da devayı bulmuştu. “Oyuncakçılardan plastikten akrepler buldum. Bunları, çocuklara toplattığım hamam böceklerinin üzerine yapıştırdım. Yere koydu mu yürüyor. Cüneyt yine biraz korkmuştu lakin akrep kadar değil. Sonunda sahneyi bu türlü çekmiştik.”

Tarkan’ın “ejderhası”

Sezgin Burak’ın Hürriyet gazetesinde tefrika etmeye başladığı “Tarkan” karakteri, halkın büyük ilgisini çekmişti. Bunun üzerine de Yeşilçam’da Tarkan serisi başlamıştı.

Kartal Tibet’in başrolünde olduğu bu devam sinemalarından birisi de “Tarkan: Viking Kanı”ydı. Sinemada, çizgi romanda olduğu üzere bir “ejderha”nın yer alması gerekiyordu. Fakat o yıllardaki maket, modelleme, animasyon alanındaki yetersizliklerden ötürü bir “ejderha” imal etmek ise imkânsızdı.

Yapımcılar bunun üzerine bir ahtapot çizdirip, bunu üç boyutlu yaptırmaya çalışmışlardı. Ertem Eğilmez’in yapım grubu, kelam konusu ahtapotu İstanbul Bayrampaşa’daki bir plastik fabrikasında imal ettirmişti.

Kollarına spiraller takılan ahtapot, çekimin yapılacağı Bodrum Kalesi’ne götürülmüştü. Dev ahtapotun kollarının hareket ettirilmesi için de dalgıçlar kiralanmıştı. Sinemada, Tarkan ahtapotla çarpışırken, suyun altındaki dalgıçlar kolları hareket ettirmişlerdi. Su altı çekimleri için ise bugün de İzmir’in en bilinen otellerinden birisinin su altı barı kullanılmıştı.

Tabii, su altı kamerası olmadığı için çekimler barın camlarının gerisinden gerçekleştirilmişti. Hattâ kimi sahnelerde barın duvarları da kadraja girmişti.

“Nayır, nolamaz” nasıl ortaya çıktı?

Yeşilçam’ın karikatürize edilen fenomenlerinden birisi de hiç kuşkusuz “nayır, nolamaz”lı telaffuzlarıydı. Bir periyot dublajlarda nasıl olmuşsa olmuş “hayır” “nayır”a, “olamaz” da “nolamaz”a dönüşmüştü.

Diğer sesli harfle başlayan birçok sözün de başına birebiri gelmişti. Bu durumla ilgili ise iki farklı açıklama kayıtlara geçmişti. En fazla Cüneyt Arkın olmak üzere pek çok Yeşilçam jönünü seslendiren Abdurrahman Palay, uzun yıllar evvel verdiği bir röportajda söylem mevzusuyla ilgili olarak şunları söylemişti:

“O durum, birtakım teknik imkânsızlıklardan kaynaklanmıştı. Gerekli teçhizat yok. Ses mühendisi, radyoyu bozarak o radyodan ses aygıtı yapıyor, kaydı oradan banda alıyor. Bu iptidaî aygıtta da kayıt gerektiği üzere yapılamıyor, kimi sözler bozluyordu.”

“Nayır, nolamaz”la ilgili bir öteki açıklamaya nazaran ise bu durumun mesulü şahsen Abdurrahman Palay’ın kendisiydi. Dublaj sanatkarı Jeyan Tözüm, “Oradaydım” belgeseline yaptığı bir açıklamada söylem kıssasını şöyle anlatmıştı:

“Abdurrahman Palay diye bir arkadaşımız vardı. Abdurrahman Palay’ın konuşması çok tembeldi. Yavaş konuşurdu. Bir de bizim bir tahtamız vardı, hani nota konan tahtalara benzeyen. Senaryo oraya konurdu… Onun bir de dirsek dayanacak yeri vardır. İşte, Abdurrahman oraya dirseğini dayar, elini de çenesinin altına koyardı. Hem yavaş konuşması hem de o baskıyla ondan ‘hayır’ çıkmazdı. Elini ayıracaksın ki ‘hayır’ çıksın, onun yerine ‘nayır’ çıkardı. ‘Abdurrahman çek şu kolunu.’ derdik ancak çekmezdi. İşte o ‘nayırlar’, ‘nevetler’ Abdurrahman’dan bize berbat bir yama oldu. Yoksa hiçbirimiz ne ‘nevet’ derdik, ne de ‘nayır’ derdik.”

Abdurrahman Palay, uzun yıllar çok sayıda oyuncuyu seslendirdiği için de Yeşilçam sinemalarında bu söylem biçimi yaygınlaşmıştı.

“Beyin yakan” Yeşilçam filim adları

Bütün senaryo yetersizlikleri ve teknik donanım eksikliğine karşın Yeşilçam, dünyada meşhur olan ve Türkiye’de de tutacağı düşünülen bahislere yönelmiş, birbirinden tuhaf isimlerle de bu mevzuları filmleştirmişti.

İşte, o tuhaf bahis ve isimleriyle çekilen Yeşilçam sinemalarından kimileri:

“Drakula İstanbul’da – Örümcek Adam – Üç Süpermen Olimpiyatlarda – Kilink İstanbul’da – Dünyayı Kurtaran Adam – Fantoma İstanbul’da – Süpermen Fantoma’ya Karşı – Baytekin: Fezada Çarpışanlar – Kızıl Maske – Zorro Kamçılı Süvari – Zagor Kara Bela – Bedmen Yarasa Adam – Yılmayan Şeytan – Süpermen Dönüyor.”

---